Amor en Psyche — een geïllustreerd versepos uit 1882

Bij het verplaatsen van boeken
Het gebeurde niet eens, zoals Arthur van Schendel overkwam na een verhuizing, bij het uitpakken van de boeken, dat enkele grotere uitgaven me opnieuw in handen vielen doordat ik moest 'opschuiven' als gevolg van de toevoeging van flink wat aanwinsten gedurende het laatste half jaar die eerst, om tal van redenen, voor een deel nog op stapels waren blijven liggen. Eén van de fraaiere exemplaren die tijdens het fin de siècle waren gepubliceerd, was het in een A4-band uitgegeven epos van Robert Hamerling, Amor und Psyche.
Het boek is goed geconserveerd, behalve de rug. Dat zal ook de reden geweest zijn waarom diverse mensen het exemplaar niet wilden kopen, ook al kostte het, begin jaren zestig, slechts achtennegentig cent. Toen heb ik na enige tijd maar besloten het zelf te houden. Dat besluit betreur ik niet, zelfs al zou de inhoud qua tekst mij niet aanspreken, want niet alleen de band is zeer de moeite waard, de schutbladen binnenin, zowel voorafgaande aan de Franse titel en het normale titelblad, achterin het boek komt het vel met de paginagrote illustratie — in plaats van dikwijls geplaatst marmerpapier — nog tweemaal voor.

De auteur
Robert Hamerling werd in de niederösterreichische plaats Kirchberg am Walde op 24 maart 1830 geboren als Rupert Johann Hammerling. Hij was de zoon van een arme wever en zou daardoor nimmer de opleiding hebben kunnen volgen die hem deelachtig is geworden als niet derden daarvoor de benodigde middelen beschikbaar hadden gesteld. Zo kon hij vanaf 1840 de onderbouw van het gymnasium in het cisterciënzerklooster te Zwettl volgen. Vier jaar later zette hij zijn opleiding voort aan een Weens hoger gymnasium en weer vier jaar daarna ging hij in dezelfde stad talen, geschiedenis, filosofie en medicijnen studeren. Tijdens de Revolutie van 1848 diende hij in het Akademische Legion. Via tijdelijke banen als leraar-invaller, eerst in Wenen, vervolgens in Graz, kwam hij in 1855 terecht als docent aan een gymnasium in Triést, waar hij zo'n elf jaar bleef, maar vroegtijdig werd gepensioneerd als gevolg van zware maag- en darmklachten. Daarna vestigde hij zich in Graz, waar hij op 13 juli 1889 is overleden.

Hamerlings oeuvre
Zijn eerste in boekvorm gepubliceerde werk, het poëtische Venus im Exil, dateert uit 1858. Het zou echter nog tot 1866 duren voordat hij bij een breed publiek bekendheid zou krijgen met het epos Ahsverus in Rome. Hamerling zou meer thema's uit de oudheid tot onderwerp van epiek en lyriek maken, maar daarnaast zouden aspecten van de Romantiek en de nawerking daarvan hun ingang vinden in de veelal retorisch opgeklopte teksten vol sensualiteit en — helaas niet zelden — een overmaat aan gezwollen pathos. Zijn drama's — zoals de tragedie Danton und Robespierre uit 1871 — bleven, evenals de nationaal getinte satiren, zonder literaire of maatschappelijke gevolgen. Zijn roman Aspasia, een Heleense kunstenaars- en zedenroman is in Nederlandse vertaling bij uitgeverij Minerva verschenen. Naast autobiografisch werk onder de ietwat theatrale titel Stationen meiner Lebenspilgerschaft (1889) schreef Hamerling veel brieven, welke tijdens zijn leven ongepubliceerde bleven, maar in vier delen tussen 1897 en 1901 zijn uitgegeven. Tijdens zijn actieve schrijversleven behoorde Robert Hamerling tot een van de meest gelezen auteurs. Zijn Verzamelde Werken zijn in 1911 in zestien banden verschenen. In zijn geboortehuis is thans het Robert-Hamerling-Museum gevestigd.

Amor und Psyche
Hamerlings Dichtung in sechs Gesängen, met de titel Amor und Psyche, voor het eerst verschenen te Hamburg in 1881, beleefde tal van herdrukken. Het boek is voorzien van diverse illustraties in de tekst, ter opluistering van het begin van een Zang, dan wel in grotere afdrukken, die een halve en hier en daar zelfs een hele bladzijde in beslag nemen.
Van de reeds als gezwollen gekwalificeerde teksten een willekeurig voorbeeld:

«Jch bin du und du bist i c h , mein Seelchen!
Eins sind wir — vereint in Liebe — selig!
Kind, was willst du mehr? Lass dir's genügen!
Denn so lang nur mit des G e i s t e s Augen
Du mich schauen wirst, bin ich der Deine,
Bleib' ich immerdar dir unverloren;
Aber schaust du mich mit Leibes Augen
Schaust du mich als Aussending und - Wesen,
Kind, dann h a s t du mich nicht mehr — verlieren
Wirst du mich, verlieren mich auf immer:
So, Geliebte, will es das Verhängnis!» —

Bij al die uitvergrote gevoelsuitbarstingen die voor menig lezer anno nu maar moeilijk te verteren zijn, geef ik wel te bedenken dat ze uit een tijd komen die we niet zelf hebben meegemaakt, en zou ik er — mede ter relativering — op willen wijzen dat we zelf teksten uit onze jeugd of ook nog van daarna — afhankelijk van de leeftijd die de lezer in kwestie heeft — inmiddels hopeloos ouderwets vinden, en die zijn een halve eeuw of meer jonger dan deze epische versregels.

Afbeeldingen
1. Voorplat met bandversiering van de uitgave — in dit geval de zesde druk, uit 1882, van het versepos Amor und Psyche.
2. Leraar en schrijver Robert Hamerling (1830-1889).
3. Voorbeeld van paginagrote illustratie in Amor und Psyche.
4. Schutblad op speciaal papier en bijzondere illustratie in plaats van de toen veelgebruikte marmers.